نگاهی به فیلم متری شیش و نیم

نقد فیلم متری شیش و نیم

باید اعتراف کنم که بعد از دیدن فیلم متری شیش و نیم به سعید روستایی به عنوان کارگرادنی باهوش و صاحب سبک ایمان آوردم. مطمئنا خیلی ها متری شیش و نیم را با ابد و یک روز مقایسه خواهند کرد اما واقعیت این است که هر چند درونمایه هر دو فیلم اعتیاد و مواد مخدر است اما دو داستان کاملا مجزا هستند. در ابد و یک روز با دغدغه های خانواده ای فقیر سر و کار داریم که بار فرزند معتاد خود را به دوش می کشند. ولی متری شیش نیم به سراغ ریشه ی مشکل اعتیاد می رود و ساقیان و دلالان مواد را نشانه می گیرد.

فیلم متری شیش و نیم به شدت ناتورالیست و واقعی است و سعی نمی کند حقیقت را وارونه جلوه دهد یا شعارپردازی کند. برای همین است که دو شخصیت اصلی فیلم انسان های عادی با انگیزه های انسانی و متفاوت هستند. نه شخصیت پلیس (با بازی پیمان معادی) را کاملا مبرا و مقدس نشان می دهد و نه ساقی مواد (با بازی نوید محمدزاده) را کاملا رذل و بی احساس. پلیس قصه ما هم انسانی عادی است با مشکلات و اشتباهات خودش (مشکلات او در زندگی زناشویی و مشکل قضایی ای که دارد) و دلال مواد هم انسانی است با عقده ها و احساسات خودش (احساس مسئولیتی که نسبت به خانواده و هم خونانش دارد، برای فرزند تلف شده پلیس اشک می ریزد و …). بقیه شخصیت ها هم کاملا قابل قبولند و در جهت خدمت به معرفی شخصیت های اصلی گام بر می دارند. برای سنگین شدن بار واقعیت در فیلم حتی از معتادان واقعی استفاده شده است.

فیلم با صحنه گشودن چند در آغاز می شود و خبر از رازی می دهد که در ادامه به دنبال کشف آن هست و در این راه لطافت و همدردی جایی ندارد پس درها باید با لگد باز شود. البته با یک فیلم پلیسی و معمایی محض سر و کار نداریم و مجرم خیلی زود به تله می افتد. آنچه نقطه تمرکز فیلم است اتفاقات بعد از آن است. در ادامه صحنه جذاب تعقیب و گریز پلیس و ساقی جوان با ریتم تند و آهنگ هیجان انگیزش به بیننده نوید فیلمی پر افت و خیز و پر زد و خورد را می دهد. سقوط فرد فراری درون گودال سرآغاز همان چیزی است که سخن اصلی فیلم را تشکیل می دهد: سقوط! سقوط جامعه ای که محکوم به فناست و تلاش بیهوده قانونی که راه به جایی نمی برد و فقط صورت مساله را تغییر می دهد. با حذف هر علف هرزه ای چندتای دیگر جای آن را می گیرد.

فیلم متری شیش و نیم روایتی است از قدرت پول و ثروت و جذابیت های آن و انسانی که برای رسیدن به آن چشم به روی همه تبعاتش بسته است. طعنه ایست به سیستم قضایی ای که آن را هم با پول می توان خرید. حکایت مگسان گرد شیرینی و چشم سفیدانی که قربان بند کیف دوست هستند. حکایت انسانیت تباه شده و جامعه ای که راهش را گم کرده و مرگ را عزیزتر از زندگی می شمارد، برای همین قیمت کفن از لباس بیشتر است!

فیلم متری شیش و نیم دارای ریتم خوب، فیلمبرداری حرفه ای، صحنه پردازی عالی، فیلمنامه و شیوه روایی منسجم و خصوصیات متفاوتی است که برای حرکت رو به جلوی سینمای ایران به آنها نیازمندیم؛ از جمله فرار از تقدس سازی و شعارگونه ای نبودن فیلم و نزدیک شدن دیالوگ ها به زبان واقعی مردم (البته نمی خواهم فحش دادن را تایید کنم اما بهتر از دیالوگ های لوکس و غیرواقعی است که به جای جامعه از دل کتاب های پرتمطراق ادبی و غربی بیرون کشیده می شوند).

صحبتم را به درازا و شعارپردازی نمی برم فقط اشاره ای می کنم به هوش و ذکاوت کارگردان در انتخاب نما و زوایه هایی که به شکلی زیبا سخن اصلی فیلم متری شیش و نمیم را در قالب زبان دوربین بیان می کند. هر کارگردان معمولی ای ممکن است در سکانس اعدام از یک نمای مسترشات صحنه اعدام را نشان دهد اما در فیلم متری شیش و نیم از نمای اینسرت سقوط پاها به شکلی نمادین می گوید که همه چیز بیهوده تمام شد! ۵ سال خلاف برای هیچ؟! تلفیق و تدوین موازی تصاویر ورود نوید محمدزاده به صحنه اعدام و ورود خانواده اش به کوچه تنگ و تاریک و خانه ای که تمام عمر از آن نفرت داشته و برگشتن به نقطه اول باز هم از بیهودگی ۵ سال تلاش می گوید. پس واقعا ۵ سال خلاف برای هیچ؟! خیر، جواب این سوال وصل می شود به سکانس بعدی و پلان ظاهر شدن فرد معتاد در پس شیشه غبار گرفته ماشین پیمان معادی، پس نتیجه این ۵ سال بدبختی خیل کثیری از مردم بود.

در سکانس اعدام نمایی از پایین، ابهت سرگرد را نشان می دهد که مفتخرانه به نتیجه کارش می نگرد و دوباره وصل می شویم به همان معتاد در پس شیشه غبار گرفته و کمک پولی سرهنگ به او، آیا چیزی عوض شد؟! خیر، سقوط همچنان در جریان است. نه خانی آمد و نه خانی رفت. به قول ناصر خاکباز: اینا منو از مرگ برگردوندن تا خودشون منو بکشند. هر چند که در مقابل سیستم قضایی و رشوه و وکلای رشوه خوار ایستادگی شد اما سقوط همچنان در جریان است. در واقع سعید روستایی بدون نیاز به هیچ دیالوگی تنها از طریق زبان دوربین تمام 137 دقیقه فیلم متری شیش و نیم را در این دو سکانس خلاصه می کند و پیامش را انتقال می دهد.

پلان دویدن نوید محمدزاده بعد از رهایی از ماشین پلیس، که شما را به اشتباه می اندازد و فکر می کنید رشوه کارِ خودش را کرده ولی بعد شوکه می شوید، و پس از آن میمیک صورت او که قطع امید را در چهره اش نمایان می سازد هم در نوع خودش جالب است.

نمایی که نوید محمدزاده پشت میله ها گیر می افتد و محصول کارش، همان خیل عظیم معتادان، عرصه را بر او تنگ می کنند هم جالب بود و خبر از ذوق هنری کارگردان می داد.

در سکانس دیگری از فیلم متری شیش و نیم، که ملاقات محکوم به اعدام و خانواده اش را در خود دارد و به طعنه نشان می دهد همه به فکر خودشان هستند و نه نگران مرگ یک جوان که نگران این هستند بعد از او سر خودشان چه می آید، همه بیرون می شوند ولی دوربین به جای دنبال کردن هیاهوی بیرون، قفل می شود روی کودکی که بی خبر از همه جا، جا مانده! پیش از این هم در گوشه و کنار فیلم به کودکان معصومی که قربانی اصلی این جریانات هستند اشاره شده بود و چه قدر زیبا در این پلان این معصومیت به تصویر کشیده می شود. نوید یا ناصر یا علی تمام تلاشش این بود تا کودکان هم خونش مثل خودش نشوند و در این راه برای خودش هیچ چیزی نخواست و بی هیچ انتظاری روح خود را تباه کرد تا بقیه (همان قدر نشناس ها) در آسایش باشند و پیمان یا سرگرد تمام تلاشش این بود خانواده بزرگتری از کودکان (که در جای جای فیلم شفقت و دلسوزی او نسبت به کودکان نشان داده می شود) را نجات دهد اما …